อุตตริมนุสสธรรม ของ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (โต) ตอน ปฎิสัมภิทาญาณ

ปฏิสัมภิทาญาณ

พระอริยสาวกในสมัยพุทธกาลนั้น แบ่งเป็น ๕ ประเภท คือ

๑.   ปฏิสัมภิทาญาณ แตกฉาน ๔ ประการ

๒.   ฉฬาภิญญา ได้อภิญญา ๖

๓.   ตีวิชชา ได้วิชชาสาม

๔.  เจโตวิมุติ รู้จิตเจตนาของคนอื่น สัตว์อื่น

๕.  สุกวิปัสสิโก แจ่มแจ้งในปัญญา

สมเด็จพระพุฒาจารย์โต ท่านมิใช่พระอรหันต์แน่ เพราะท่านปรารถนาพระโพธิญาณ แต่ท่านได้ปฏิสัมภิทาญาณ คือแตกฉาน ๔ ประการ ได้แก่

๑.   อัตถปฏิสัมภิทา แตกฉานในอรรถ คือเรื่องราว

๒.   ธรรมปฏิสัมภิทา แตกฉานในธรรม คือความจริง

๓.   นิรุกติปฏิสัมภิทา แตกฉานในรากเหง้าของภาษา

๔.  ปฏิภาณปฏิสัมภิทา แตกฉานในถ้อยคำที่พูดจาโต้ตอบกัน

ตัวอย่างคือคราวหนึ่ง ท่านไปเทศน์คู่ในวังกับพระธรรมอุดม ท่านพูดว่า การทำบุญทำทานต้องทำด้วยความเคารพในการทำทาน เริ่มต้นด้วยการทำครัวต้องล้างไม้ล้างมือให้สะอาดเสียก่อน  พระธรรมอุดมถามว่า ล้างมือนั้นเข้าใจ แต่ล้างไม้นี่ล้างอย่างไร

สมเด็จท่านตอบทันทีว่า “ก็ล้างกะจ่าไง ล้างจวักตักข้าว”

พวกชาววังก็หัวร่อกัน นี่แสดงว่าท่านแตกฉานในปฏิภาณคือการโต้ตอบ

(โปรดติดตามตอนต่อไป)